رسم و رسومات عروسی در اقوام و شهرهای ایران

ایران، سرزمینی بزرگ و هزار رنگ و هزار فرهنگ است که در هر گوشه آن یک داستان عاشقانه برای گفتن دارد. از کوه‌های سر به فلک کشیده کردستان تا سواحل نیلگون خلیج فارس، هر قوم و هر شهر، رسم و آیینی خاص برای عروسی و ازدواج دارد که ریشه در فرهنگ کهن و باورهای مردم ایران دارد.

ازدواج و عروسی در ایران تنها یک جشن ساده نیست، بلکه همبستگی و هویت فرهنگی و تاریخی یک ملت را در خود جای داده است. در دنیایی که بسیاری از این رسوم در حال کم‌رنگ شدن هستند، شناخت و پاسداشت این رسم و رسوم و سنت ها باعث زنده نگه داشتن فرهنگ ها و پلی بین نسل جدید و قدیم دارد.

در این مطلب، با سفری به شهرها و اقوام مختلف ایران، به بررسی آداب و رسوم عروسی خواهیم پرداخت. از “خان‌گیری” در میان کردها گرفته تا “بی‌بی‌بران” در میان بلوچ‌ها و “حنابندان” در جنوب ایران، همراه ما باشید تا رازها و زیبایی‌های این جشن‌های سنتی را بیابیم.

آداب و رسوم عروسی در میان اقوام کرد

عروسی در میان کردها (کردستان، کرمانشاه، ایلام، آذربایجان غربی) یکی از اقوام کهن ایران است آیینی است که اغلب چندین روز به طول می‌انجامد و با موسیقی، رقص‌های محلی و سنت‌های کهن همراه است.

• “خان‌گیری” یا خواستگاری رسمی: در این مرحله، بزرگان خانواده داماد به خانه عروس می‌روند و با مشورت بزرگان خانواده عروس، درباره شرایط ازدواج گفت‌وگو می‌کنند.
• “ناو‌شکانی” (نام‌شکنی): پس از قطعی شدن ازدواج، خانواده‌ها با برگزاری مراسمی نامزد شدن دختر و پسر را اعلام می‌کنند.
• “پَرشه‌نگ” (هدیه دادن به عروس): یکی از رسوم کهن در برخی مناطق کردستان است که داماد پیش از عروسی به عروس و خانواده او هدیه‌های ارزشمند می‌دهد.
• “رقص‌های محلی”: از مهم‌ترین بخش‌های مراسم عروسی کردها، اجرای رقص‌های گروهی مانند “هه‌لپه‌رکی” است که با دف و شمشال اجرا می‌شود.
• تیراندازی در عروسی: در عروسی‌های لرها، تیراندازی نماد شادمانی و خوشبختی است که پس از مراسم رقص و جشن‌ها انجام می‌شود. که با توجه به خطراتی که پیش آمده توصیه به عدم انجام آن شده است.
• “کوسه گردانی” سنتی در حال فراموشی: مراسم “کوسه گردانی”، که در آن فردی با لباس مبدل و ریش مصنوعی در جشن‌ها شادی ایجاد می‌کرد، امروزه کمتر دیده می‌شود.

آداب و رسوم عروسی در میان اقوام ترک

عروسی و ازدواج در میان اقوام ترک آذری ها (آذربایجان شرقی تبریز، آذربایجان غربی ارومیه، اردبیل، زنجان، قزوین) سرشار از آیین‌های کهن، موسیقی عاشقانه و رسوم زیبایی است که نشان‌دهنده همبستگی و اصالت فرهنگی این قوم است.

• “ایلچی‌لیک” (خواستگاری): بزرگان فامیل داماد به خانه عروس می‌روند و پیشنهاد ازدواج را مطرح می‌کنند. در گذشته، اگر خانواده عروس موافق بودند، با آوردن قند یا چای پاسخ مثبت می‌دادند.
• “شال‌اندازی”: از رسوم قدیمی در شب حنابندان که در برخی مناطق آذربایجان هنوز هم انجام می‌شود. در این مراسم، جوانان شال‌های رنگی را از سقف خانه عروس آویزان می‌کنند و هدایا دریافت می‌کنند.
• “سوزندوزی جهیزیه”: در برخی مناطق، زنان خانواده عروس پیش از عروسی، پارچه‌هایی را با طرح‌های سنتی سوزندوزی می‌کنند که بخشی از جهیزیه عروس می‌شود.
• “قیساوایی” سنتی در حال فراموشی: مراسم قیساوایی، که در آن زنان مسن خانواده برای عروس ترانه‌های خاصی می‌خواندند و او را برای زندگی مشترک آماده می‌کردند، امروز کمتر دیده می‌شود.

آداب و رسوم ازدواج در میان اقوام لر

عروسی در میان اقوام لر (لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، ایلام) با آیین‌های سنتی، چوب‌بازی، موسیقی حماسی و رسوم کهنی برگزار می‌شود که نشانی از اصالت و همبستگی این قوم دارد.

• “خون بس”: این رسم که امروزه کمتر دیده می‌شود، به ازدواجی اجباری بین دو خانواده متخاصم برای حل اختلافات گفته می‌شد.
• “پاگشای عروس”: پس از ازدواج، خانواده عروس یک مهمانی بزرگ برگزار می‌کنند و داماد را رسماً به خانواده خود می‌پذیرند.
• “چوب‌بازی”: یکی از رسوم اصیل لری که در مراسم عروسی انجام می‌شود. در این بازی، مردان با چوب‌های خاصی حرکات هماهنگ و نمایشی انجام می‌دهند.
• “زین عروس” سنتی در حال فراموشی: مراسم زین عروس، که در آن عروس را بر اسب سوار کرده و با نواختن سرنا و دهل به خانه داماد می‌بردند، امروزه کمتر اجرا می‌شود.

آداب و رسوم عروسی در میان اقوام عرب

عروسی در میان اقوام عرب (خوزستان، بوشهر، هرمزگان) یکی دیگر از اقوام ایرانی با مراسمی پرشور، نواهای سنتی، حنابندان و آیین‌های کهن برگزار می‌شود که ریشه در فرهنگ غنی و مهمان‌نوازی این قوم دارد.

“حنابندان”: در این شب، دست و پای عروس و داماد را با حنا تزیین می‌کنند. این مراسم در میان عرب‌های خوزستان با آوازهای محلی همراه است.

“دهل و نی‌انبان”: موسیقی سنتی با دهل و نی‌انبان یکی از بخش‌های اصلی عروسی‌های عرب‌ها، به‌ویژه در بوشهر و هرمزگان است.

“عروس‌کشان”: در این مراسم، عروس را با اسب یا شتر به خانه داماد می‌برند و در این مسیر، خانواده‌ها هدایایی به او می‌دهند.

مراسم “عصبا” : مراسم عصبا در عروسی یک رسم سنتی و قدیمی در برخی از مناطق جنوبی ایران، به ویژه در میان اقوام عرب خوزستان و برخی از مناطق بوشهر و هرمزگان است. این مراسم، نوعی رقص و پایکوبی گروهی است که در آن، مردان با چوب‌های بلند و به صورت هماهنگ، حرکات نمایشی انجام می‌دهند.

آداب و رسوم عروسی در میان اقوام بلوچ

عروسی در میان بلوچ‌ها (سیستان و بلوچستان) با آیین‌های خاص و جذاب خود، رنگ و بویی منحصر به فرد دارد. از مراسم بی‌بی‌بران تا تیراندازی،

• “بی‌بی‌بران”: زنان خانواده عروس، جهیزیه را به خانه داماد می‌برند و در این مراسم آوازهای محلی خوانده می‌شود.
•  “گنداخ”: در برخی مناطق بلوچستان، عروس پس از ازدواج تا مدتی صورت خود را با چادر می‌پوشاند و نباید با داماد مستقیم صحبت کند.
• “رقص شمشیر”: مردان در مراسم عروسی با شمشیرهای تزئینی رقص خاصی اجرا می‌کنند.
• “مراسم سوار کردن عروس بر شتر” سنتی در حال فراموشی: مراسم سوار کردن عروس بر شتر که نمادی از جایگاه بالای عروس در خانواده بود، امروزه به‌ندرت انجام می‌شود.

آداب و رسوم عروسی در میان اقوام فارس

• “آینه و شمعدان”: یکی از رسوم کهن ایرانی که در میان فارس‌ها همچنان پابرجاست. آینه نماد روشنایی و شمعدان‌ها نماد دو خانواده است.
• “کِل‌زنی”: در برخی مناطق، زنان هنگام بردن عروس به خانه داماد، صدای “کِل” خاصی سر می‌دهند که نشانه شادی است.
• “بنداندازان”: در شیراز، یک روز قبل از عروسی، زنان خانواده عروس دور هم جمع می‌شوند و مراسم اصلاح و آرایش عروس را انجام می‌دهند.
• “مراسم چاووش‌خوانی” سنتی در حال فراموشی: مراسم چاووش‌خوانی، که در آن فردی با خواندن اشعار خاصی ورود عروس و داماد را اعلام می‌کرد، دیگر مانند گذشته اجرا نمی‌شود.

عروسی در میان گیلکی‌ها و مازندرانی‌ها

عروسی در میان گیلکی‌ها و مازندرانی‌ها ( از رشت، انزلی و فمن تا آمل، بابل و ساری) با آیین‌ها و سنت‌های خاصی همراه است.

• “دورکِ” و “نوشین”: در عروسی گیلانی‌ها و مازندرانی‌ها، خانواده‌ها و دوستان داماد و عروس با شادی و رقص‌های محلی مراسم را آغاز می‌کنند. در مازندران، نوشیدنی‌های خاص مانند شیره خرما برای خوشبختی زوج جوان سرو می‌شود.
• “حنابندان” و “آغوشی”: در هر دو منطقه، مراسم حنابندان با موسیقی محلی و رقص‌های سنتی همراه است. پس از عقد، مازندرانی‌ها با مراسم “آغوشی” به خانه جدید می‌روند که نماد پیوند دو خانواده است.
• رقص‌های محلی چوپی و دنگی‌زنی: رقص‌های محلی همچون “رقص چوپی” در مازندران و “دنگی‌زنی” در گیلان از بخش‌های اصلی جشن‌هاست که با شادی و نشاط همراه است.
• سنتی در حال فراموشی: مراسم “شال‌کشی” در مازندران و “رقص دایی‌ها” در گیلان به مرور زمان کمتر اجرا می‌شود.